Шђџђргђ нигез салынган чорда икътисад

Болгар ќђмгыятендђ социаль њзгђрешлђргђ Бљек Идел сђњдђ юлы этђргеч ясый. Болгарлар бик књп иллђр џђм халыклар белђн кић сђњдђ элемтђлђре урнаштырган. Идел Болгары шђџђрлђренећ Х гасыр табылдыклары арасында тљньяк Аурупа иллђренђ кагылышы булган ђйберлђр бик књп. Шул исђптђн каролинг кылычы, аныћ фурнитуралары, очлыклары аеруча кызыклы.

Тарихчы Искђндђр Измайлов бђялђгђнчђ, бу чорда эре шђџђрлђр белђн беррђттђн, сђњдђ-џљнђрчелек њзђклђре, елга тамакларында сђњдђ нокталары барлыкка килђ башлый. Аларныћ эзлђре Югары Кама буе џђм Казан янында ачыкланган. Казан тирђсендђ  X-XII гасыр болгар бистђлђре Рус Урматы,  Уньма, Сосновка, Чурилино џђм Бужа авыллары янында табылган. Болар барысы да Казансу елгасы тамагында шђџђр – административ, хуќалык џђм дини њзђк барлыкка килњгђ алшарт булып тора.

Болгарлар игенчелек, џљнђрчелек белђн шљгыльлђнгђн, сђњдђ иткђн. 10нчы гасыр башы фарсы географы Ибне Рустђ язып калдырган: «Болгарлар – игенчелек белђн кљн књрњче халык џђм тљрле иген њтерђлђр: бодай, арпа, тары џђм башкасын».

Моннан тыш, шђџђр халкы џљнђрчелек белђн шљгыльлђнгђн: зђркђнчелек, чњлмђк ясау, тимерчелек, књн эшкђртњ; пыяла савыт џђм тђрђзђ пыялалары ќитештерелгђн. Елга ике тапкыр халыкара ярминкђлђр узган. Казан халыкара сђњдђ њзђгенђ ђверелгђн, аныћ Кљнбатыш Аурупа, Урта Азия, Якын Кљнчыгыш, Киев Русе белђн икътисади элемтђлђре булган.

Казан Кремлендђ табылган Х гасырныћ беренче яртысына караган чех тђћкђсе эзе тљшкђн кургаш асылма (печать) (Прагадан профессор Я.Хаскова билгелђгђнчђ, - 929-930 елларныкы) болгарларныћ Урта Аурупа иллђре белђн багланышлары булуын гына раслап калмыйча, Чехиядђ тђћкђлђр суга башлау вакытын тагын йљз елга артка чигерде. Казан кремлендђ шулай ук тагын да борынгырак – 908 елгы гарђп дирџђме табылган.

Башка табылдыклар да бар – ат дирбиясенећ каешына беркетелђ торган бронза ќайланма, венгр тибындагы алтын йљгертелгђн накладка. Венгриянећ њзендђ алар бик књп, ђ элеккеге Советлар Союзы территориясендђ бары тик 5-6. Алар 10нчы гасыр уртасына кадђр генђ кулланылган. Ул шулай ук хатын-кызларныћ бизђнњ ђйбер буларак та файдаланылган. Барлык табылдыклар урта гасырда Казан џђм чит иллђр арасында ныклы халыкара сђњдђ багланышлары булын дђлилли.