XVIII гасырда мђдђният

Казанда беренче дљньяви башлангыч уку йорты цифирь мђктђбе була.  Анда суднолар тљзњче эшчелђргђ белем бирелђ. 1723 елда рухани балалары љчен беренче славян-латин мђктђбе ачылган, анда 60ка якын рус укучысы белем алган. 1733 елда ул руханилар семинариясе итеп њзгђртелђ. 1758 елда Казанда дворян, сђњдђгђр џђм аксљяк балаларын укыту љчен беренче гимназия ачылган. 1786 елда мещан џђм башка катлау балалары љчен халык училищесы ачыла.

Гимназия ачу фђнни фикер њсешенђ этђргеч бирђ. Шђрык теллђрен, край тарихын љйрђнњ башлаган.

Татар ќђмгыятендђ дљньяви фђннђр, ђдђбият, мђгърифђт белђн   кызыксыну кљчђя. Мђгърифђтчелек хђрђкђте ќђелдерелђ. Татар мђдђниятендђ њзгђрешлђргђ яћа социаль катлаулар – мануфактура хуќалары, сђњдђгђрлђр барлыкка килњ йогынты ясый. Мђдђниятнећ дини эчтђлектђ генђ булуы књплђрне канђгатьлђндерми. Мђдђният иќтимагый њзгђрешлђрне дђ чагылдырырга тиеш була. Г.Утыз Имђни (1754-1834), Т.Ялчыгол (1768-1834), Ђ.Курсави (1776-1812) њз иќатларында яћа мђдђни ихтыяќларны сурђтли.

XVIII гасырныћ 70нче елларында Казанда Ахундов џђм Апанаевлар мђдрђсђлђре, 1780 елда Ђмирханнар йорты каршында мђдрђсђ ачыла. Гасыр азагында Казан губернасы шђџђрлђре џђм авылларында мђдрђсђлђр ачыла.

Ул чор татар ђдђбиятыныћ књренекле вђкиле – Габдеррђхим Утыз Имђни. Татар ђдђбиятында яћа жанр – “сђяхђтнамђ” барлыкка килђ. Ић танылган ђсђрлђрнећ берсе – Исмђгыйль Бикмљхђммђдевнећ “Исмђгыйль ага сђяхђте”.

Гасырныћ ђдђби тормышында њзенећ пьесалары џђм шигырьлђре белђн эз калдырган Казан гимназиясенећ беренче директоры Михаил Веревкинны ђйтеп узарга кирђк. Казанда ђдђби ќђмгыять оешкан, ул ќђмђгатьчелекне рус ђдђбияты яћалыклары белђн таныштырган. 1791 елда Казанда даими халык театры тљзелђ, Рус драма театры нђкъ менђ шуннан башлангыч алган.

XIX гасыр башында шђџђр тарихында истђлекле вакыйга 1804 елда Казан Император университеты ачылу була. 17 ноябрьдђ император Александр I Санкт-Петербургта университет уставына кул куйган. Уку йортында дњрт факультет була: Ђхлак џђм сђясђт фђннђре бњлеге, Физика џђм математика фђннђре бњлеге, Табиблар, яки медицина фђннђре бњлеге џђм Сљйлђм фђннђре бњлеге. 28 кафедра оештырыла, деканнар џђм ректор бер елга сайланган. Университет уставы нигезендђ, “28 профессор, 12 адъюнкт, 3 лектор яки француз, алман џђм татар теле укытучылары, љч сђнгать џђм гимнастика књнегњлђре укытучылары” булырга тиеш булган.

1805 елныћ 14 февралендђ университет рђсми ачыла, ул 1нче ирлђр гимназиясе бинасында урнаша. Эшлђвенећ беренче елларында ук университетныћ шђџђр тормышына йогынтысы зур була. 1806 елда аныћ каршында бљтен Идел буе тљбђгенећ беренче ђдђби берлђшмђсе буларак Казан тел-ђдђбият сљючелђр ќђмгыяте оеша.

1808 елда университет типографиясе ачыла, 1811 елдан биредђ “Казанские известия”, ђ 1821 елдан “Казанский вестник” газеталары нђшер ителђ башлый.