XIX гасырда мђдђният

XX гасыр башы татар ђдђбияты чђчђк ату чоры була. Милли ђдђбият тарихы битлђрендђ Габдулла Тукай, Дђрдмђнд, Гаяз Исхакый књренекле урын алып тора. Китап бастыру эше нык њсеш ала: Казанда 15кђ якын матбугат йорты була. Књп кенђ татар сђњдђгђрлђре, дин эшлеклелђре Тљркиядђ, Мисырда, Согуд Гарђбстанында белем ала. 1908 елда Баш матбугат эшлђре комитеты докладында: “13 мђдрђсђсе, татар газеталары, журналлары, китап кибетлђре, типографиялђре џђм зур китап нђшрияты булган Казан шђџђре бљтен Россия мљселманнарыныћ мђгърифђт њзђге булып тора, бљтен Идел буем татарлары нђкъ менђ Казаннан мђдђни џђм дини тормышныћ књп кенђ мђсьђлђлђрен хђл итњен яки яктыртуын кљтђлђр”, - дип язылган.

Тљбђкнећ мђдђният џђм фђн њзђге булып Казан университеты торган. Биредђ књп кенђ фђнни мђктђплђр оешкан. Яћа органик химия мђктђбенђ А.М.Бутлеров нигез салган, аныћ эшен укучылары В.В.Марковников џђм А.М.Зайцев дђвам иткђн. М.А.Ковальский эшлђре Казан астрономия мђктђбе њсешенђ йогынты ясаган. 1885 елда университет каршында В.М.Бехтерев ќитђкчелегендђ Россиядђ беренче психофизиология лабораториясе ачыла. Геологлар Н.А.Головкинский џђм А.А.Штукенберг, математик А.В.Васильев, физиологлар Н.О.Ковалевский џђм Н.А.Миславский, офтальмолог Е.В.Адамюк, лингвистлар И.А.Бодуэн де Куртенэ џђм В.А.Богородицкий исемнђре белђн Казаныбыз горурлана.

1874 елда университет кафедралары базасында ветеринария институты, ђ 1876 елда Казан югары хатын-кызлар курслары џђм Казан укытучылар мђктђбе оеша. Башлангыч џђм урта мђктђплђр њсеш ала.

1895 елда Казан шђџђр музее ачыла. Вакытлы матбугат њсђ – бу вакытка уннан артык газета, шул исђптђн татарчалар да, чыга.

1874 елдан башлап Казан шђџђр театрында љч труппа – драма, опера џђм оперетта труппалары эшли. Кайбер драма џђм опера спектакльлђрендђ яшь Федор Шаляпин чыгыш ясый. 90нчы еллар азагында Казан шђџђр театры сђхнђсендђ В.Качалов популяр була. 1895 елда Казан сђнгать мђктђбе ачыла.