Шђџђргђ нигез салыну турындагы риваятьлђр

Тапкыр ханбикђ турында

Аксак Тимер њзенећ књпсанлы гаскђре белђн Болгар шђџђрен басып ала, халкын кыра џђм Болгар хакиме Габдулланы њтерђ. Габдулла ханныћ ике улы  Алтынбђк џђм Галимбђкне ђнилђре ханбикђ белђн дошманнардан качырып Билђр шђџђренђ озаталар. Ђмма тиздђн Билђр дђ яулап алына.

Аксак Тимернећ сђер гадђте булган: кеше њлем алдыннан њзенећ гљнаџлары љчен хљкем ителњен таныса, ул аны кичерђ торган булган. Аксак Тимернећ бу гадђте турында ханбикђгђ дђ ќиткергђннђр.

Ханбикђ кыю, тапкыр џђм гњзђл хатын булган. Ханзадђлђрне коткару љчен ул Аксак Тимер каршына чыгып, сњз башлаган:
- Солтаннарныћ солтаны! Сића бљтен дљнья байлыгы ирешсен! Мин улларым белђн синећ ярлыкавыћны сорап килдем. Син без гљнаџлыларны кичер џђм безгђ Болгар ќирендђ калырга џђм ханымныћ гљнаџлары љчен дога кылып яшђргђ рљхсђт бир!

Ханбикђнећ сњзлђре Аксак Тимергђ ошый, ул аны шаџзадђлђре белђн ќибђрергђ куша џђм телђгђн ќирлђрендђ урнашырга рљхсђт бирђ.

Ханбикђ уллары белђн Билђр шђџђреннђн тљньякка китеп, кечкенђ инеш янына килеп урнаша. Шунда Казан каласына нигез салына. Габдулла ханныћ љлкђн улы Алтынбђк шђџђрнећ беренче ханы була.

Суга тљшкђн казан турында

…Болгар бђгенећ бер хезмђтчесе бакыр казан алып суга киткђн. Яр текђ џђм су алырга ућайсыз булган. Су алырга телђгђн хезмђтченећ аягы таеп киткђн џђм ул казанын су тљбенђ тљшереп ќибђргђн.  Шуннан соћ елганы Казансу дип атый башлаганнар. Ђ елга янында салынган шђџђргђ елга исемен биргђннђр џђм ул Казан дип йљртелђ башлаган.

Очар елан турында

Хђзерге Казан урынында еланнар мыжлап торган. Халык бу урыннарны читлђп узса да, шунда кала салырга кирђк булган.

Сихерчедђн бу урынны ничек еланнардан арындырырга икђнлеген сораганнар. Сихерче кышын чыбык-чабык, салам ќыеп, еланнарныћ љннђре янына љеп куярга кушкан. Яз кљне кояш ќылыта башлагач, алар љннђреннђн чыгып, шул салам астына яшеренерлђр, шул чагында чыбык-чабыкка ут тљртегез џђм еланнар да янып юкка чыгар дигђн.

Халык кыш буе еланнар љне янына салам, чыбык-чабык ташыган. Менђ яз ќиткђн, еланнар кояш ќылысына љннђреннђн чыккан џђм салам янына љелгђн. Кешелђр саламга ут тљртеп, вак еланнарны яндырып бетергђн. Ђмма ике башлы Аждаџа елан яки Очар елан исђн калган. Соћыннан аны да бер батыр егет њзенећ агулы угы белђн атып њтергђн. Шул рђвешле, Казансу тамагында Елан тау янында Казан каласына нигез салынган. Очар еланны шђџђрнећ сакчысы да булган дип сљйлилђр. Аныћ Казан гербында чагылыш табуы да юкка тњгелдер.

Корбан салу турында

Борын заманнарда салыначак шђџђр нигезенђ кеше корбаны салу йоласы булган имеш. Хан њз хезмђтчелђренђ хат биреп ќибђрђ џђм шобага салырга куша, шобага кемгђ тљшсђ, шул кала нигезенђ терелђй књмелергђ тиеш булган. Шобага ханныћ њз улына тљшђ. Ђмма хезмђтчелђр аны кызгана џђм аныћ урынына эт тотып књмђлђр.

Хан моны ишеткђч, улыныћ исђн калуына шатлана, ђмма бу яхшыга тњгел, кала кайчан булса да этлђр кулына калачак, ди. Вђзирлђре ханны тынычландыра, яман хђллђр булмас дип ышандыра, ђ хан улыныћ исђн калуы дђњлђтнећ озак вакытлар чђчђк атып яшђњ билгесе ди.

Туйбикђ казаны

Шђџри Болгар халкы муллыкта яшђгђн, укымышлы булган. Ђмма монгол яулары килеп чыгып, болгар илен џђлак иткђн, халкын кырган. Яшђргђ ќай калмагач, Болгарныћ бер кабилђ анасы Туйбикђ карчык њзе белђн унбиш ырудашын алып, ќилкђнле кљймђлђргђ утырып Идел буйлап тљньякка китеп барган. Туйбикђ карчык њзе белђн аш казанын да алган, казан њзе џђм аныћ чылбыры да алты потлы булган. Казан кабилђнећ муллык билгесе саналган.

Йљзђ торгач, юлчылар ярга чыккан џђм ућайлы бер урынны ошатып, шунда яшђп калган. Муллык џђм иминлек алып килсен дип, Туйбикђ казанын булачак кала нигезенђ књмеп калдырганнар. Шушы урында Казан шђџђре пђйда булган. Казан џаман да шђџђр астына ята дип сљйлилђр, тик аны табучы гына юк ди.

Казан кайнаган ќирдђ

Бервакыт хан кала тљзергђ булган. Вђзирлђре белђн ул шђџђрне кайда салырга дип баш ваткан. Аларныћ берсе казанга су салып, аны арбага утыртырга, казан астына ут ягып, атларны куаларга кушкан. Су кайда кайнап чыга, шунда шђџђр салырбыз дигђн.

Нђкъ шулай эшлђгђннђр дђ. Казан хђзерге Казан урынында кайнап чыккан. Шунда кала њсеп чыккан да инде.

Алтын чабак турында

Иске Казан шђџђре биек тау башына салынган булган. Кљннђрдђн бер кљнне бер гњзђл зат елгага су алырга тљшкђн. Яр текђ џђм менђргђ ућайсыз булган. Кыз каланы салдырган ханны ђрлђп торганда, аныћ сњзлђрен хан кешелђре ишеткђн. Ханга гњзђлнећ сњзлђрен ќиткергђч, ул аны њзе янына чакырып алган џђм шђџђр љчен ућайлы урынны кайдан табыйк соћ, дип сораган.

Кыз Казансу буйлап кљймђдђ балыкчыны утыртып ќибђрергђ кушкан. Алтын чабак кайда элђксђ, шунда кала салдыр дигђн. Алтын балык хђзерге Казан тирђсендђ кармакка элђккђн. Шул урында яћа шђџђр – Казан калкып чыккан.